نقطه – ویرگول (قسمت دوم)
95/09/09دونقطه (قسمت دوم)
95/09/09
این نشانه [ دونقطه ] که در زبان فرانسه Les Deux points، در زبان انگلیسی colon و در زبان عربی با عنوان «النقطتان القائمتان» خوانده می‌شود، از نشانه‌های دووجهی است؛ از یک سو، از جمله نشانه‌های جداسازی است و از دیگر سو، از نشانه‌های مکث موقت است که از نظر مدت بیش از ویرگول و کمتر از نقطه – ویرگول است. این نشانه بیشتر برای شرح و توصیف کلمه یا عبارت قبل از خود به کار می‌رود. همیشه آنچه بعد از دونقطه می‌آید، مربوط به جمله یا کلمه قبل است.
کاربردهای دونقطه
-
به جای معنی در واژه‌نامه‌ها (بیان کلمه و معنی آن)؛
سحاب: ابر
خیره:گستاخ
آبزن: حوض کوچک
آزفنداک: رنگین‌کمان
-
برای شرح مطلب و ذکر جزئیات (بین اجمال و تفصیل):
علم دو نوع است: علم ادیان، علم ابدان.
این عقیده مبتنی بر اندیشه‌های دو مکتب است: مارکسیسم و کاپیتالیسم.
گرفتاری در بند نفس نتیجه‌ای جز این ندارد: هلاکت یا فلاکت.
-
قبل از نقل قول مستقیم؛
چنانکه حافظ در این باره آورده است:
ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست
عرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری
امام حسین (ع) فرمودند: لا ادب لمن با عقل له.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: حکمت گمشده مومن است، آن را حتی اگر در نزد مشرک باشد، بجویید.
نکته (۱): برای نقل مکالمات در نمایشنامه‌نویسی، داستان‌نویسی و … نیز از این نشانه استفاده می‌شود؛ برای مثال:
سیامک: از سخنان تو بوی سفر می‌شنوم.
هوشنگ: نمی‌دانم چه بگویم، فقط بدان که همیشه به یادت هستم.
نکته (۲): قبل از نقل قول غیرمستقیم، نشانه «دونقطه» حذف می‌گردد:
او گفت که هرگز در برابر ظلم سکوت نمی‌کند.
آنها از ما می‌خواستند در برابر زیاده‌خواهی‌‌هایشان سکوت کنیم.
-
بعد از کلمات و عبارات توضیحی و تفسیری نظیر «عبارت است از»، «برای مثال»، «چنین است»، «از جمله»، «مثلا» و … ؛
راه‌های دستیابی به اهداف بلندمدت فراوان است؛ برای مثال: …
کتاب‌های مهمی که به تقلید از گلستان سعدی نوشته شده، عبارت است از: بهارستان جامی، پریشان قاآنی، بلبلستان فوزی، و …
عوامل شکست ساسانیان از عرب‌های مسلمان بسیار است؛ از جمله: ساده‌زیستی حکام مسلمان، وجود نظام طبقاتی بسته در حکومت ساسانیان، شعار برابری و برادری دین اسلام، و …
نکته: اگر کلمات و عبارات توضیحی و تفسیری همراه با کسره اضافه باشد (مانندٍ، مثلٍ و …)،بعد از آنها هیچ نشانه‌ای نمی‌آید.
برای مسافرت وسایل شخصی مانندٍ حوله، مسواک، پتو، لیوان و … لازم است. (درست)
برای مسافرت وسایل شخصی مانندٍ: حوله، مسواک، پتو، لیوان و … لازم است. (نادرست)
-
بین اجزای زمان در ساعت‌شمار؛
۱۸:۲۵ (ساعت ۱۸ و ۲۵ دقیقه)
۰۸:۳۰:۴۳ (ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه و ۴۳ ثانیه)
نکته: بجز اجزای زمان در ساعت که اعداد به ترتیب اصلی تا فرعی از چپ به راست تنظیم می‌شود (ساعت در سمت چپ، و دقیقه و ثانیه به ترتیب سمت راست قرار می‌گیرد) در بقیه موارد در خط فارسی، عدد کلی در سمت راست و عدد جزئی‌تر در سمت چپ نوشته می‌شود.
تذکر: بین دونقطه و اعدادی که پس و پیش آن قرار می‌گیرد، هیچ فاصله‌ای وجود ندارد.
ناصر نیکوبخت، سید علی قاسم‌زاده؛ دانش نشانه‌گذاری در خط فارسی؛ صص ۵۱-۵۲
