لابد با نگاهی به کلمه زندگی نامه، یاد متنی طولانی و خسته کننده می‌افتید که زندگی یک فرد را در خودش جای داده است! ولی به شما قول می‌دهیم که با خواندن این مقاله نظرتان درباره این موضوع تغییر خواهد کرد و دید بهتری از ژانر زندگینامه پیدا خواهید کرد.

اسامی متعدد برای یک ژانر!

زندگی‌نامه، سرگذشت‌نامه، تذکره، زیست‌ نامه، سیرت، تاریخچه زندگی، شرح حال، حسب حال، سرگذشت و بیوگرافی همه اسامی یک ژانر هستند. این ژانر به روایت و توصیف رخدادها و روند زندگی یک یا چند نفر می‌پردازد. زندگی‌نامه‌ها معمولاً به زندگی افراد سرشناس می‌پردازد و داستانی تخیلی نیستند.

انواع زندگینامه

زندگی نامه هم مانند دیگر ژانرهای ادبی انواع مختلفی دارد که در ادامه آن را برای شما شرح می‌دهیم. سپاس که با ما همراه هستید.

بیوگرافی یا زندگینامه

بیوگرافی یا زندگینامه ژانری ادبی است که در آن فردی، زندگی دیگران را به رشته تحریر در می‌آورد. برای نوشتن بیوگرافیِ افرادی که در قید حیات نیستند، ممکن است نویسنده با بررسی اسناد، کتاب‌ها و مدارک موجود و یا مصاحبه با اطرافیان ایشان اقدام به نوشتن کند و یا در صورتی که شخص زنده است، با شخص او مصاحبه کند.

اتوبیوگرافی یا زندگینامه خودنوشت

زندگی نامه خودنوشت یا حسب حال که در انگلیسی با اصطلاح Auto biography شناخته می‌شود، شاخه‌ای محبوب از زندگی نامه است. این نوع از زندگی‌نامه‌ها، به دست خود شخص نوشته می‌شود و می‌تواند شرح دهنده تمام زندگی یا بخشی از زندگی فرد باشد. چنین آثاری در دسته ادبیات اعترافی قرار می‌گیرد و شامل اغلب اتفاقات و حوادث مهم زندگی شخصی، یادداشت‌ها و خاطرات از زبان خود فرد می‌شود. در بعضی از اتوبیوگرافی‌ها نویسنده تنها وقایع و مشاهدات عینی خود را می‌نویسند؛ برخی با نگاهی تحلیل‌گر از جانب خود به ماجرا نگاه می‌کنند و شرح حال زندگی خود و تجربه‌های زیستن در دوره‌ای خاص را می‌نویسد.

خاطره‌نویسی

اگر بخواهیم کمی غیر تخصصی به زندگی نامه نویسی نگاه کنیم، می‌توانیم خاطره نویسی را نوعی زندگی‌نامه نویسی فرض کنیم؛ زیرا هم روایتگر رویدادها و حوادث زندگی فرد است و معمولاً آینه‌ای از شرایط سیاسی و اجتماعی دوران است. یکی از وجوه تمایز خاطره‌نویسی با حسب‌حال نویسی می‌تواند آن باشد که در خاطره‌نویسی فرد ممکن است بی‌پرده‌تر سخن بگوید و طبق موارد موجود در ادبیات غرب و شرق، تا حد زیادی آراستگی کلامی و زیبایی بیشتری داشته باشد. شاید هم به همین دلیل باشد که محققان ژانر خاطره نویسی را از زندگی‌نامه نویسی جدا می‌کنند و آن را گونه مستقلی از ادبیات تاریخی می‌دانند. برای آنکه درباره تفاوت خاطره نویسی و زندگی نامه بیشتر بدانید، توصیه می‌کنیم مقاله نگاهی به خاطره نویسی و مقایسه آن با زندگی نامه و سفرنامه را مطالعه کنید.

انواع زندگینامه از نظر سوژه

سوژه یک زندگی‌نامه می‌‌تواند افراد متفاوتی باشند. گاهی فردی مشهور، گاه افراد ناشناخته که زندگی پرتلاطمی داشته‌اند، گاه یک جامعه و گاهی یک نسل!

زندگینامه یک فرد

رایج‌ترین نوع زندگی‌نامه، زندگی‌نامه یک فرد است که در تاریخ ادبیات فارسی هم یافت می‌شود.ابتدا تا انتهای زندگی‌نامه یه زندگی یک نفر اختصاص می‌یابد و درباره رویدادها، حوادث، تجربه‌ها و دانسته‌های زندگی یک فرد نوشته می‌شود. برای مثال خاطرات دکتر حسابی که در کتابی با عنوان استاد عشق به چاپ رسیده است، یکی از همین نمونه‌هاست.  

زندگینامه چندین نفر

این نوع از زندگی نامه از زبان چندین نفر نوشته می‌شود. در واقع انگار چندین زندگی‌نامه با هم پیوند دارند. متاسفانه این نوع از زندگی‌نامه در ادبیات ایران بسیار نادر است که دلایل جامعه‌شناختی هم دارد.

زندگینامه افراد یک جامعه

نوشتن زندگی‌ نامه یک جامعه که گاه با تاریخ شفاهی هم مرز باریکی دارد، مربوط به دوره‌ای از تاریخ است که رخداد‌های متفاوتی را تجربه کرده است. فرض کنید در حال حاضر به دنبال اطلاعاتی درباره جنگ جهانی دوم در ایران هستید و می‌خواهید بدانید که این جنگ چه تأثیری بر زندگی مردم گذاشته بود. درست است که می‌توانید به کتب تاریخی که توسط حکومت و در منابع رسمی ‌نوشته شده رجوع کنید، اما این اطلاعات شرح حال مردم در آن زمان نیست و صرفاً اطلاعاتی بر اساس امار و ارقام است. حال تاریخ شفاهی به کمک می‌آید. در زمان جنگ جهانی گروهی از نویسندگان با مصاحبه و بررسی شرح حال افراد از اقشار متفاوت و جمع آوری و ثبت خاطرات آنها به صورت کتبی، زندگینامه‌ای از جماعت حاضر در زمان جنگ جهانی دوم ساختند و شما با مطالعه آن به مشکلات و تأثیر جنگ بر مردم و جامعه دست پیدا می‌کنید.

زندگینامه یا شرح یک سوژه غیرانسانی

این نوع از خاطره نویسی در ایران سابقه چندانی ندارد اما با یک مثال می‌توانیم آن را برایتان روشن کنیم. فردی را در نظر بگیرید که اولین کارخانه تولید قطعات خودرو را منشأ روایت قرار می‌دهد؛ از ابتدای این ایده و ساخت کارخانه و تجهیز کردن آن شروع می‌کند تا زمانی این نوشته را ادامه می‌دهد که این کارخانه از رده خارج شده و جای خود را به کارخانه‌های پیشرفته تر داده است. در این زندگی‌ نامه از تمام خرج و مخارج، ایده‌ها، مشکلات، شکست‌ها و … به صورت دقیق با تاریخ، نوشته و تحلیل شده است. چنین کتابی از این جهت ارزشمند می‌شود که تجربیات مکتوب پیروزی‌ها و شکست‌هاست. حتی می‌تواند روشنگر راه دیگرانی باشد که قصد دارند این مسیر را تجربه کنند.

چرا خواندن زندگینامه‌ها اهمیت دارد؟

زندگی‌نامه نوعی از نگارش تاریخ است. در عین حال که درباره شیوه زندگی بزرگان و مشاهیر می‌آموزیم، می‌توانیم با جزئیات یک زندگی، فرهنگ، آداب و رسوم، سبک زندگی و همینطور شیوه قرارگیری مکان‌های تاریخی آشنا شویم. برای مثال شیوه داد و ستد یا خرید نسیه در بازار‌های قدیمی‌ که در حال حاضر دیگر رواج ندارد در بسیاری از زندگی نامه‌ها مشهود است و ما روش آن را می‌دانیم. بنابراین دانستن اتفاقات و سرگذشت زندگی افراد باعث می‌شود دانسته‌هایی را به دست بیاوریم؛ بی‌آنکه به تجربه کردن آنها نیاز داشته باشیم و یا بهایی گزاف برای آن تجربه‌ها پرداخته باشیم.

 اگر با خواندن این مقاله مایل شده‌اید که زندگی‌نامه افراد را بخوانید و از آن لذت ببرید می‌توانید مقاله‌های بهترین زندگی‌نامه‌های فارسی و بهترین زندگی‌نامه‌های غربی را مطالعه کنید.

همچینین اگر علاقمندید که زندگی‌نامه خودتان یا فردی دیگر را به نگارش دربیاورید و آن را به چاپ برسانید، می‌توانید با ما برای مشاوره رایگان از طریق صفحه تماس با ما، در ارتباط باشید.