شابک چیست؟ همه چیز درباره شناسه بین المللی کتاب
با افزایش کتاب و بالارفتن عنوان‌های مشترک و ورود کامپیوتر به دنیای نشر، مشکل اطلاع‌رسانی کتاب بیشتر شد. چارهه کار برای رفع این مشکل استفاده از شماره استاندارد بانک کتاب است که از آن با عنوان شابک یا ISBN و یا شماره استاندارد بین المللی کتاب یاد می‌شود. در این مقاله قصد داریم درباره این شناسه اطلاعات بیشتری در اختیار شما علاقمندان بگذاریم.
شابک چطور ایجاد شد؟
مسئله نیاز به سیستم شماره‌گذاری برای اولین بار در سومین همایش بین‌المللی بازار کتاب که در سال ۱۹۶۶ در برلین برگزار شد، مطرح شد. در سال ۱۹۶۸ استفاده از شماره کتاب برای اولین بار از سوی ناشران انگلیسی آغاز شد و سپس ناشران آمریکایی و برخی کشورهای اروپایی از این نظام استفاده کردند. در سال ۱۹۷۰ سازمان جهانی، استاندارد بین‌المللی ۲۱۰۸ را برای شابک تصویب کرد و سازمانی را در سطح بین‌الملل در برلین و زیر نظر کتابخانه ایالتی ایجاد کرد.
شابک در ایران
در ایران بعد از پیروزی انقلاب ضرورت وجود شابک احساس شد؛ درنتیجه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فکر اخذ نمایندگی از موسسه جهانی افتاد. در سال ۱۳۷۲ ایران به عضویت این موسسه در‌آمد و شماره گروهی ایران در این نظام، ردیف ۹۶۴ تعیین شد. از سال ۱۳۷۵ شابک اجباری شد و همه ناشران موظف به استفاده از آن شدند. در ایران در دهه ۷۰ بیش از 2میلیون و ۵۰ هزار شماره شابک صادر شد که حدود ۹۰۰هزار شابک استفاده شد.
در ابتدا شابک از ده رقم تشکیل شده بود و بعدها به سیزده رقم رسید. این ارقام هنگام چاپ بعد از حروف ISBN می‌آید. در کشورهایی که فاقد الفبای لاتین هستند؛ علاوه بر حروف ISBN از حروف اختصاری محلی هم استفاده می‌شود. این عدد سیزده رقمی از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است:
- شناسه گروه
- شناسه ناشر
- شناسه عنوان
- رقم کنترل
اهمیت و مزایای شابک یا شماره استاندارد بین المللی کتاب
اهمیت استفاده از شابک زمانی به خوبی احساس می‌شود که در میان انبوه کتاب‌ها بتوان کتابی را که به دنبال آن هستیم، بدون مشخصات کتاب‌شناختی؛ ازجمله نویسنده، عنوان، ناشر و … به آن دست یابیم؛ برای مثال در جستجوی کتاب مثنوی معنوی در ردیف عنوان ارجاع به چندین نوع کتاب با محتوای ثابت ولی کیفیت و بهای متفاوت صورت می‌گیرد؛ اما جستجو با کمک شابک ما را به یک کتاب با انتشارات و بهای مشخص می‌رساند.
یکی دیگر از کاربردهای شابک آن است که می‌توان برای ثبت کتاب در کتابخانه‌های بین‌المللی و سفارش دادن آنها استفاده نمود. همچنین این کد، راه ساده‌ای برای کنترل خودکار موجودی انبارهای کتاب است. همچنین می‌توان به مزیت‌های زیر اشاره کرد:
- عدم امکان سرقت کتاب
- ثبت کتاب به نام شما در سراسر دنیا
- کسب اعتبار بین‌المللی به‌عنوان نویسنده کتاب
- امکان ترجمه و ارائه در دنیا
این مجوز به چه نوع آثاری تعلق می‌گیرد؟
شابک به جز کتاب به تمام جزوه‌های چاپ شده، نشریات، فیلم‌ها و نوارهای ویدیویی، اسلاید آموزشی، نرم‌افزار میکروکامپیوترها، نشریات الکترونیکی، لوح فشرده، نقشه‌ها و … تعلق می‌گیرد. البته برای تمام قالب‌های مختلف یک عنوان شابک جداگانه اختصاص می‌گیرد؛ اما برای کل مجموعه چند جلدی یک شابک در نظر گرفته می‌شود. همچنین به هر چاپ متفاوت از کتاب شابک جداگانه اختصاص می‌یابد.
شابک در کدام قسمت کتاب درج می‌شود؟
شابک در صفحه شناسنامه کتاب درج می‌شود. اگر ناشر بارکد شابک را هم اخذ کرده باشد می‌توانید آن را در پشت جلد هم چاپ کند.
مدارک مورد نیاز اخذ شابک
از آنجایی که برای اخذ شابک، ناشر باید اقدام کند مدارک زیر مورد نیاز است:
- تصویر پروانه نشر یا پروانه فعالیت مجاز با حجم زیر ۳۰۰ کیلوبایت و فرمت jpg
- تصویر کارت ملی ناشر با حجم زیر ۲۰۰ کیلوبایت و فرمت jpg
- تصویر آرم با حجم زیر ۵۰۰ کیلوبایت و فرمت jpg
- تصویر ۳۰ صفحه ابتدایی کتاب
چطور می‌توانیم شابک بگیریم؟
هر نویسنده برای گرفتن شابک ابتدا باید به یکی از ناشران دارای مجوز مراجعه کند و پس از ارائه مدرک (فایل اثر و اطلاعات هویتی) درخواست خود را ثبت کند و با پرداخت هزینه به ناشر، شماره شابک را دریافت و اثر خود را برای چاپ آماده کند. تمام ناشران معتبر هم لیستی از شابک‌های موجود و صادر شده دارند که بعد از آماده‌شدن کتاب شماره شابک را به آن ارائه می‌دهند. گرفتن شابک کار زمان‌بری نیست و البته به صورت سیستماتیک هم از طریق سایت شابک ISBN قابل پیگیری است. خوب است بدانید که مرجع قانونی صدور شابک، خانه کتاب است.
آیا موسسه نجوای قلم می‌تواند برای دریافت شابک به نویسندگان کمک کند؟
انتشارات پژوهندگان نجوای قلم، وابسته به موسسه ویراستاری نجوای قلم، می‌تواند برای دریافت شابک اقدام کند. برای آنکه از روند اخذ یا هزینه‌های ثبت شابک آگاه شوید، می‌توانید از طریق صفحه تماس، با ما در ارتباط باشید.
دیدگاهتان را بنویسید