کاربرد افعال وجهی

کاربرد افعال وجهی
افعال وجهی عبارت است از «بایست، می‌بایست، بایستی، می‌بایستی، باید، می‌باید» که از مصدر بایستن به معنی «لازم بودن»، «ضرورت داشتن»، «مورد نیاز بودن» است.

ویژگی‌های افعال وجهی
۱٫ همواره به گونه ثابتی همراه فعل اصلی و قبل از آن ظاهر می‌شود:
باید بروم        باید بروی       باید برود

2. فعل وجهی به تنهایی به عنوان فعل واژگانی به کار نمی‌رود و یک فعل اصلی (واژگانی) همیشه آن را همراهی می‌کند:
   می‌بایست می‌رفتیم، بایستی رفته باشد، می‌بایست می‌دید

3. گاه بین فعل وجهی و فعل واژگانی فاصله ایجاد می‌شود:
   فردا باید به دانشگاه بروم. (باید … بروم)

الف) بایست، می‌بایست
۱٫ فعل‌های وجهی «بایست» و «می‌بایست» فعل ماضی هستند و باید با افعال واژگانی ماضی (به جز ماضی التزامی) به کار روند؛ فعل «می‌بایست» همواره با فعل استمراری همراه است. مثال:
بایست به مسافرت می‌رفت.
می‌بایست به مسافرت می‌رفت.
می‌بایست این کار انجام می‌شد.
می‌بایست پول به او داده می‌شد.

2. کاربرد این دو فعل وجهی با فعل ماضی التزامی، معیار نیست؛ هرچند در زبان مردم به کار می‌رود:
   بایست به مسافرت رفته باشد. (غیر معیار)
   می‌بایست به مسافرت رفته باشد. (غیر معیار)

3. کاربرد این دو فعل وجهی، با فعل مضارع غلط است:
   شما بایست ساکت باشید. (غ)
   شما می‌بایست ساکت باشید. (غ)

ب) بایستی، می‌بایستی
۱٫ فعل وجهی «بایستی» و «می‌بایستی» صیغه شرطی است و صرفا با افعال واژگانی ماضی التزامی و ماضی استمراری به کار می‌رود:
بایستی رفته باشد. (ص)
می‌بایستی رفته باشد. (ص)
بایستی دیده باشید. (ص)
می‌بایستی دیده باشید. (ص)
بایستی می‌رفت. (ص)
می‌بایستی می‌گفت. (ص)
می‌بایستی می‌رفت. (ص)
نبایستی می‌آمدم. (ص)

2. کاربرد این دو فعل با فعل واژگانی ماضی (به جز ماضی التزامی و ماضی استمراری) غلط است:
   بایستی رفت. (غ)
   می‌بایستی برود. (غ)

ج) باید، می‌باید
۱٫ فعل وجهی «باید» و «می‌باید» فعل مضارع است و باید با فعل‌های واژگانی مضارع به کار رود؛ برای مثال:
فردا باید به دانشگاه بروم. (ص)
فردا می‌باید به دانشگاه بروم. (ص)
شما باید ساکت باشید. (ص)
شما می‌باید سکوت را حفظ کنید. (ص)

2. کاربرد این دو فعل با افعال واژگانی ماضی غلط است:
   دیروز باید به مسافرت می‌رفت. (غ)
   دیروز می‌باید به مسافرت می‌رفت. (غ)
   شما باید آنجا می‌بودید. (غ)
   باید این کار را انجام می‌داد. (غ)

ناصر نیکوبخت، مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار،‌ صص ۶۹ – ۷۰