ویرگول، کاما یا درنگ‌نما (حسن ذوالفقاری)

ویرگو، کاما یا درنگ‌نما (،)

ویرگول نشانه مکث کوتاه است و نشان می‌دهد که اجزای دو طرف آن با هم پیوند دارند. این نشانه کاربرد و بسامد فراوان دارد. اغلب و به خطا از این نشانه به جای نشانه‌های دیگر استفاده می‌کنند. کاربردهای آن عبارت‌اند از:

۱٫ پس از منادا: ای خدا، این وصل را هجران مکن.
اغلب پس از منادا به جای ویرگول از علامت تعجب (!) استفاده می‌کنند. تنها در مواردی از علامت تعجب (!) استفاده می‌کنیم که منادا حالت خطابی و تحذیری (پرویز! مراقب باش نیفتی) یا تحکمی (سیما! مگر به تو نگفتم) باشد.

2. میان دو جمله پایه و پیرو: اگر شب‌ها همه قدر بودی،‌ شب قدر بی‌قدر بودی.
   اتفاقات ناخواسته‌ای که در این زمینه رخ داده است، خارج از محدوده اراده دولت است.

3. برای عطف کلمه‌ها،‌ جمله‌ها، عبارت‌ها و سازه‌های هم‌پایه (در این موارد همیشه پیش از آخرین کلمه، واو عطف می‌آید):
   افزایش قیمت جهانی کاغذ، تأخیر در انجام واردات، آسیب‌دیدگی کارخانه چوب و کاغذ مازندران، بازگشایی مدارس در کشور و اختلاف عرضه و تقاضا، موجب افزایش شدید قیمت کاغذ شد.
   پرسش دیگر من درباره تقویت سازمان‌های غیردولتی، تاریخی و سنتی بود.

4. در آغاز و پایان جمله‌های معترضه که به صورت صفت، عطف بیان و بدل، جمله تفسیری، توضیحی یا دعائی می‌آید:
   ابوسعید، خدایش رحمت کناد، عارفی وارسته بود. (جمله دعایی)
   احمد محمدی، رئیس کتابخانه،‌ از سفر بازگشت. (بدل)
   شناختن این نویسنده، چنان که او بود، آسان نبود. (عبارت وصفی)
   عباس آقا، که مدتی در سفر بود، حالا با خانواده‌اش زندگی می‌کند. (جمله توضیحی)
   اگر جمله بدلی و معترضه طولانی باشد یا در جمله معترضه ویرگول به کار رفته باشد، بهتر است از خط فاصله استفاده کنیم:
   سید اشرف‌الدین – مدیر و دبیر روزنامه مشهور نسیم شمال و شاعر آزادی‌خواه و طرفدار توده محروم و مسلمان – از میان مردم برخاست.
   ما می‌دانیم که حضور آقای محمدی – البته، اگر بیاید – نقش مهمی در تصمیم‌گیری دارد.

   توجه
   قبل از حرف «و» که دو واحد آخری را به هم عطف می‌کند (مثال الف) و بعد از واحد آخری،‌ ویرگول نمی‌گذارند، مگر ضرورتی ایجاب کند (مثال ب):
   الف: عاطفه و آرزو، سعیده و سمیرا و بهاره و بهناز با هم خواهرند.
   ب: هرج‌ومرج اوضاع، رواج ظلم و جور، فقر و تنگدستی مردم و بروز مفاسد اخلاقی، عصر عبید را در تیرگی و تباهی فرو برده بود.

5. بعد از گروه قیدی در آغاز جمله:
   سرانجام، مذاکرات ایران با سه کشور انگلیس،‌ فرانسه و آلمان پایان یافت.
   به عبارت دیگر، افزایش تولید همان افزایش سرمایه است.

6. برای جلوگیری از اشتباه در خواندن جمله، بین دو کلمه مستقل که احتمال بدخوانی می‌رود؛ یعنی در جایی ممکن است خواننده، کلمات را با کسره اضافه بخواند:
   پس از این اقدامات قانونی، مجلس بررسی دو لایحه دیگر را در این زمینه به انجام تحقیقات گسترده در این حوزه منوط دانست.
   استاد، غلامحسین یوسفی را ادیبی برجسته معرفی کرد.
   ممکن است اشتباه در خواندن بر اثر آمدن دو کلمه شبیه به هم باشد که بین دو کلمه مشابه، ویرگول می‌آید:
   پس از این مسئله، مسئله افزایش تعداد خانوارها اهمیت بیشتری دارد.

   توجه
   در نثر کهن گاه متمم با دو حرف اضافه به کار می‌رفت. برای درست خواندن چنین جملاتی لازم است پس از حرف اضافه متمم، از ویرگول استفاده کنیم: کمندی به فتراک زین بر، ببست.

7. برای جدا کردن اعداد، نشانی و اطلاعات کتاب‌شناختی:
   تهران: خیابان سیندخت شمالی، خیابان زرین، پلاک ۳، مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس.
   در جلدهای ۲، ۸، ۱۲، ۱۸ و ۲۰ تفسیر ابوالفتوح رازی به موضوع اشاره شده است.
   توجه: نوشتن اعداد در این‌گونه موارد از راست به چپ است که در آخرین عدد به جای «،» از «و» استفاده می‌شود.
   در سال ۱۳۸۷، ۱۰۰۰۰۰ نفر به دانشگاه‌های کشور راه یافتند.
   آرین‌پور، یحیی، از صبا تا نیما، تهران: زوار، ‌۱۳۶۵

   توجه
   در موارد زیر هیچ‌گاه از ویرگول استفاده نکنید:
   ۱٫ در شعر اگر بین سازه‌های هم‌پایه «و» عطف قرار گرفته باشد،‌ به دلیل بر هم خوردن وزن شعر نمی‌توان از ویرگول استفاده کرد: ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
   ۲٫ قبل از «و»، «یا»،‌ »سپس»، «پس»،‌ »که» و کلمات عطف و فعل؛
   ۳٫ بعد از «را»، «که»، «اگر» و حروف اضافه.

حسن ذوالفقاری، آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، ‌صص ۳۰ – ۳۳