ویرایش کتاب

سیر تا پیاز ویرایش کتاب

ویرایش کتاب

در این مقاله می‌خواهیم درباره ویرایش کتاب بدانیم.

هر اثر مکتوبی که تولید می‌شود، نیاز مبرم به ویرایش دارد تا خالی از اشکال به دست خواننده برسد. در اینجا این امر مهم را بررسی می‌کنیم که ویرایش کتاب شامل چه بخش‌هایی می‌شود.ویرایش کتاب یک امر مهم و بزرگ در چاپ کتاب می‌باشد.

هرقدر هم که اثر پدیدآور دقیق و بدون اشکال باشد، ناشر باید آن را ویرایش کند تا از یک سو مطمئن شود که اثر خالی از کاستی و خطا است و از سوی دیگر آن را با استانداردهای خود سازگار سازد. مثلا درستی ساختار اثر، شیوۀ شماره‌گذاری صفحه‌ها و رسم‌الخط آن را کنترل کند و مطابق استانداردهای مورد قبول خود درآورد.

تعریف کلمه ویرایش

ویراستار کیست؟

ویراستار شخصی است که می‌تواند تفاوت بین«تمایزهای سبک‌شناختی اثر پدیدآور» و «استانداردهای نشر در اثر» را تشخیص دهد، بدون تغییر دادن تمازهای سبک‌شناختی پدیدآور، بازنمود اثر را بهبود بخشد و استانداردهای نشر را در اثر اعمال کند.

مرکز آموزشی ویراستاری نجوای قلم با مجوز رسمی از سازمان فنی‌وحرفه‌ای کشور و دارای رتبۀ یک در این سازمان، همت و تلاش خود را وقف این نموده‌است تا آموزش ویراستاری را به‌صورت علمی، مهارتی، کاربردی ارائه کند تا بدین وسیله به فرهنگ و نگارش این سرزمین خدمتی کرده باشد.

مراحل ویرایش کتاب

نسخه‌پردازی

ویرایش محتوایی

ویرایش تخصصی

ویرایش سازمانی

نمونه‌خوانی

۱-۱-نسخه‌پردازی: نسخه‌پردازی یا همان ویرایش صوری مرحله‌ای است که شخص ویراستار موظف است اثری براساس ملاک‌ها و معیارهای شیوه‌نامۀ انتشارات تصحیح و تنظیم کند. ویرایش صوری حجم زیادی از فعالیت‌های ویرایشی را دربرمی‌گیرد؛ مثلا مبحث درست‌نویسی، شیوۀ املای خط فازسی، نشانه‌گذاری، تنیم ارجاعات . کتاب‌نامه.

۱-۲- ویرایش محتوایی: در این مرحله ویراستار علاوه بر اعمال فعالیت‌های نسخه‌پردازی، به بررسی، نقد واصلاح متن از نظر«محتوا» می‌پردازد، به عبارت دیگر، ویرایش به مرحله اصلاح«جمله» وارد می‌شود.ویراستار در این مرحله با دانش متن آشنا باشد و بتواند برای تسهیل فهم پیام، متن را تغییر دهد و یا حتی بازنویسی کند.

۱-۳-ویرایش علمی: ویرایش علمی، معمولا در حوزه علوم خاص از جمله رشته‌های علوم انسانی، علوم پایه، رشته‌های فنی، پزشکی و … است و ویراستار هر حوزه، با اصطلاحات خاص این علوم باید آشنا باشد و در این صورت خطاهای پدیدآورندۀ اثر در کاربرد غیر صحیح اصطلاحات علمی، ویراستار به تصحیح آن‌ها بپردازد. ویراستار علمی، مسئولیتی در درست بودن و نادرست بودن مطالب علمی اثر ندارد.

۱-۴- ویرایش تخصصی: پس از مراحل چهارگانۀ که برشمردیم، یعنی پس از اعمال یرایش صوری و محتوایی اثر، ناشر آن را برای ارزیابی و تعیین میزان درستی از نظر مطابقت با حقایق علمی، به فرد یا افراد متخصصو صاحب نظر می‌دهد. معمولا ارزیاب علمی و تخصصی هیچ‌گونه وظیفه‌ای در نسخه‌پردازی و ویرایش متن ندارد، بلکه مسئول تایید، رد یا پیشنهاد اصلاحاتی در متن از نظر موضوع تخصصی اثر است.

۱-۵- ویرایش سازمانی: در این مرحله، عموما سازمان‌های نشر در آماده‌سازی کتاب‌هایخود برای چاپ و نشر، دستورالعمل‌هایی دارند که براساس آن، اثر را از نظر صوری و محتوایی سازمان‌دهی می‌کنند؛ که از آن جمله می‌توان به تنظیم اجزای پیش از متن، مانند تنظیم صفحات عنوان، شناسنامه، سخن ناشر، پیش‌گفتار مولف، فهرست مندرجات و چگونگی فصل‌بندی کتاب؛ تنظیم صفحات متن و اجزای آن، مانند جدول‌ها، نمودارها، تصویرها، سرصفه‌ها، پانوشت‌هاو پی‌نوشت‌ها، سرانجام تنظیم اجزای پس از متن اشاره کرد.

۱-۶- نمونه‌خوانی: وظیفۀ نمونه‌خوان، مقابلۀ متن حروف‌چینی شده با دست‌نوشته یا ویرایش شده و تذکر غلط‌های احتمالی حروف‌چین است. نمونه‌خوانی، آخرین مرحلۀ ویرایش محسوب می‌شود؛ بنابراین دقت‌نظر و وسواس نمونه‌خوان در مقابلۀ متن و اعمال دقیق نر ویراستاران بسیار حائز اهمیت است. نمونه‌خوان در این مرحله حق هیچ‌گونه اعمال نظر شخصی ندارد و در صورت مشاهده هرگونه سهو و نسیان ویراستاران در اصلاح متنف می‌تواند در متن حروف‌چینی شده با گذاشتن علامت سئوال در پرانتز(؟) در بالای کلمه، عبارت، جمله، نشانه و یا هر مورد دیگر، آن را برای رفع اشکال به سازمان نشر بازگرداند.

ویرایش کتاب چه کمکی به خواننده می‌کند؟

در جامعه فرهنگی  و اجتماعی که زبان پدیده‌ای تاثیرپذیر است و مردم بدون هیچ مانعی زبان رسانه ها یی چون روز نامه ،مجلات  و صدا وسیما  را زبان  معیار بدانند. تا بتوانند به عنوان مهمترین عامل ارتباطی  در میان افراد جامعه به کار برده شود. هرچه  الگوهای زبانی غیر معیار رواج پیدا کند ، به مرور زمان به جای الگوهای معیار پذیرفته می‌شوند؛ پس  زبان از جنبه های مختلف  معیوب  و نا قص  می شود؛ بنابراین خواننده متن ویرایش شده را که تهی از غلط‌های  نگارشی است و همچنین علائم نگارشی در آن متن اعمال شده است را به راحتی می‌فهمد. ویرایش به خواننده کمک می‌کند که متن را بفهمد به تعبیری ویراستار در جایگاه خواننده است نه نویسنده پس آنچه در متن سبب ابهام در معنا و خوانش بد می‌شود، حذف یا اصلاح می‌کند.

مشاغل ویرایش

برای آشنایی با موقعیت‌های شغلی در حرفۀ ویرایش در ابتدا باید با گونه‌های مختلف کتاب را بشناسیم.

ویرایش از جمله مشاغلی است که در بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با نگارش، کاربرد دارد. در هر نوع دفتر خدمات اطلاعاتی، مانند دفتر ویرایش، دفتر تبلیغاتی، دفتر روابط عمومی، دفتر واژگان‌شناسی و ستاد یک پروژه (در هر زمینه‌ای) ویراستار باید وجود داشته باشد.

ویرایش مهارتی است که در نشر کارکرد اساسی دارد، یعنی نمی‌توان نشر  را بدون ویرایش تصور کرد، آنچه نگاشته می‌شود به‌واقع خام است که در سنت قدیم به آن مسوده گفته می‌شد، یعنی باید بسیاری چیزها از آن یا برخی از چیزها به آن اضافه شود باید پالوده شود باید پخته شود تا گوارا گردد. ویرایش بستری است که نوشته را شکوفا می‌کند، همراهی است که نوشته را می‌پرورد نهایت آن که هیچ نوشته ای قبل از به سرانجام رسیدن بدون ویرایش متصور نیست.

سخن پایانی

موسسۀ آموزشی و پژوهشی نجوای قلم با تجربه‌ای ۲۲ساله در امر آموزش ویرایش و نگارش، تعلیم مکاتبات اداری و گزارش‌نویسی تلاش ‌کرده است تا گامی اگرچه مختصر اما مفید در راه تربیت ویراستاران و خدمت به خط، نگارش و فرهنگ فارسی بردارد، همچنین زیر نظر استادان دانشگاه دوره‌های فراوانی را در طی این سالیان برگزار نموده است که نتیجۀ آن، پدید آمدن ویراستاران با اطلاعات ویرایشی خوب بوده‌است. این مرکز که طی سال‌های متمادی دوره‌ها، همایش‌ها و کارگاه‌های بسیاری را برگزار کرده است.نجوای قلم به ویرایش به‌عنوان یک مهارت و شغل می‌نگرد، بدین‌خاطر، مهارت‌آموزان پس از گذراندن دوره گواهی شغلی(مهارتی) با تایید سازمان فنی‌وحرفه‌ای دریافت می‌کنند که در این زمینه نخستین و قدیمی‌ترین مرکز است که سال‌ها در این وادی گام می‌زند.