ویرایش گفتمانی

گاه ویراستار تغییراتی در جمله می‌دهد که در مقیاس جمله موجه نمی‌نماید، اما با معیارهای گفتمانی موجه است. من یک بار جمله «لیر پیرمردی است» را به «لیر مردی پیر است» تغییر دادم. به ظاهر، تغییر بی فایده‌ای است اما به نظر من در آنجا لازم بود. جمله مذکور اولین جمله مقاله‌ای بود درباره نمایشنامه شاه لیر، اثر ویلیام شکسپیر، که از انگلیسی به فارسی ترجمه شده بود. دو عامل مرا به این کار واداشت: اول اینکه جمله مزبور اولین جمله مقاله بود و دیگر اینکه جمله‌ای کوتاه بود. به نظر من، جمله دوم را بهتر می‌توان به‌عنوان یک جمله مستقل و آغازکننده پذیرفت، در حالی که جمله اول این طور نیست. به نظر می‌رسد که جمله اول باید ادامه داشته باشد. مثلاً، چیزی نظیر «لیر پیرمردی است با سه دختر.»

 بدون رعایت ضوابط گفتمانی نمی‌توان نوشته خوب عرضه کرد. این ضوابط، چه در تألیف و چه در ترجمه، باید در نظر گرفته شود. به‌خصوص در ترجمه، با مسائل گفتمانی بیشتر مواجه می‌شویم. مترجم آشنا با مسائل گفتمانی به خوبی می‌داند که کجا متنی را باید کلمه به کلمه، کجا عبارت به عبارت، کجا جمله به جمله، و بالاخره کجا قطعه به قطعه ترجمه کند. با در نظر گرفتن گفتمان، پی می‌بریم که واحد ترجمه در واقع واحدی شناور و سیال است و این سیالیت ناشی از فشار گفتمان است.

یک نمونه بارز و در عین حال ساده برای نشان دادن این امر شیوه نوشتن آدرس در زبان فارسی و انگلیسی است. انگلیسی‌ها آدرس را از جزء (شماره پلاک خانه) شروع می‌کنند و با کل (نام کشور) تمام می‌کنند. ما درست برعکس عمل می‌کنیم. اکنون موقعیت مترجمی را در نظر بگیرید که در ترجمه متنی از انگلیسی به فارسی با آدرسی روبرو شود. چنانچه ملاحظات گفتمانی زبان مقصد (فارسی) را در نظر بگیریم،  قطعه فوق باید کاملا وارونه ترجمه شود و این یعنی به شمار آوردن کل قطعه در حکم یک واحد ترجمه‌ای. ویراستار نیز باید با مسائل گفتمان آشنا باشد تا بتواند نقص‌های احتمالی متن را برطرف کند. البته، هنگامی که گفتمان‌ها در زبان های گوناگون به یکدیگر نزدیک شوند، وضع فرق می‌کند.

علی صلح‌جو،‌ نکته‌های ویرایش، صص ۷۸ – ۷۹