پاراگراف

پاراگراف (بند) واحد بنیادین انشاست. اگر این واحد نوشتاری را خوب نشناسیم، نمی‌توانیم، گزارش، مقاله یا کتاب بنویسیم. مطالبی که در مقاله می‌آید یکپارچه و بدون برش نیست. موضوع مقاله از رشته‌ای از مفاهیم جدا و در عین حال به هم پیوسته تشکیل می‌شود. کل مقاله یا فصلی از کتاب قالبی است که پیوستگی مفاهیم گوناگون در آن نمود می‌یابد و پاراگراف نیز جایگاه هر یک از آن مفاهیم است.

علاوه به استقلال موضوعی نسبی، پاراگراف دارای ساختار درونی است. جمله‌های تشکیل‌دهنده پاراگراف بدون حساب کنار یکدیگر جمع نشده‌اند. به عبارت دیگر، پاراگراف دارای سر، بدنه و بخش انتهایی است. هر نوع به‌هم‌ریختگی این نظم سبب می‌شود که نتوان نوشته را خوب پروراند. بدون آگاهی از ساختار درونی پاراگراف نمی‌توان نوشته را درون پاراگراف‌ها تقسیم کرد و آن را خوب پروراند. از همین‌رو، خواننده نیز نخواهد توانست چنین نوشته‌ای را به راحتی بخواند.

تا آنجا که به ویرایش مربوط می‌شود، ویراستار در ویرایش کتاب‌های ترجمه‌شده از نظر پاراگراف‌بندی مشکلی ندارد. بیشتر کتاب‌ها و مقالاتی که به زبان فارسی ترجمه می‌شوند منشأ اروپایی دارند؛ یعنی، از زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و آلمانی ترجمه می‌شوند. نویسندگان اروپایی از پاراگراف و نقش آن در نوشته و ساختار درونی آن شناخت کامل دارند. بنابراین، کتاب‌های خارجی از این نظر مسئله‌ای ندارند و ویراستار فقط باید متن ترجمه‌شده را از لحاظ پاراگراف‌ها با متن اصلی تطبیق دهد. اما در تألیف وضع طور دیگری است. مؤلفان ایرانی پاراگراف را خوب نمی‌شناسند و،‌ در نتیجه، آثارشان از این نظر اشکال زیادی دارد. بنابراین، کار ویراستار، از لحاظ پاراگراف‌بندی،‌ در تألیف بسیار مشکل‌تر است زیرا مبنایی برای کار ندارد.

شناختن پاراگراف و نقش آن بخشی جدی از آموزش اروپایی است. آموزش این واحد نوشتاری در نظام آموزشی ایران تقریباً غایب است. واحدهای درسی آیین نگارش، و «روش تحقیق» بدون کوچک‌ترین اشاره به این ابزار مهم نوشتار، پایان می‌یابند. به همین دلیل، اغلب نویسندگان ما با این واحد نوشتاری آشنا نیستند. بررسی نوشته‌ها،‌ در نگاهی مختصر،‌ این امر را ثابت می‌کند. این موضوع حتی در مورد برخی از نویسندگان مشهور و خوب ما نیز صادق است.

علی صلح‌جو،‌ نکته‌های ویرایش، صص ۱۰ – ۱۱