گرته‌برداری (calque)

گرته‌برداری«روگرفت، ترجمه قرضی»، به معنی تبعیت از الگوی زبانی بیگانه در ترجمه؛ یا ترجمه تحت‌اللفظی، یا ترجمه جزء به جزء یک ترکیب یا عبارت بیگانه به فارسی، یا تعمیم دادن یکی از معانی واژه بیگانه به دیگر معانی آن در فارسی، یا تبعیت از الگوی زبان بیگانه در ساختار جمله فارسی است.
با توجه به تعریف بالا می‌توان گرته‌برداری را به سه نوع تقسیم کرد:
۱. واژگانی؛ ۲. معنوی؛ ۳. نحوی.

الف) گرته‌برداری واژگانی

گرته‌برداری واژگانی یعنی ترجمه تحت‌اللفظی (literal translation) یا تجزیه صورت ترکیبی کلمات یا اصطلاحات به اجزای سازنده آن و معادل‌گذاری هر جزء در زبان وام‌گیرنده.

گرته‌برداری عموما باعث غنای ترکیبات زبان وام‌گیرنده می‌شود، مشروط بدانکه خلاف ساختار دستوری آن نباشد؛ به عبارت دیگر، اگر گرته‌برداری بر اساس قواعد زبانی وام‌گیرنده باشد، و از الگوی زبانی وام‌دهنده تبعیت نکرده باشد، موجب رونق و توانگری زبان وام‌گیرنده می‌شود.

برای مثال: ground nut بر اساس الگوی زبان انگلیسی،‌ باید به «زمین بادام» ترجمه شود که با قواعد زبان فارسی سازگار نیست، اما وقتی به «بادام زمینی» ترجمه شود، درست است. و از این قبیل است:

پاره‌ای از گرته‌برداری‌های تحت‌اللفظی در زبان فارسی مصطلح نیست و گاه معنایی خلاف معنای مقصود زبان وام‌دهنده به ذهن متبادر می‌کند؛ برای مثال:

ناصر نیکوبخت، مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار،‌ صص ۱۰۶ – ۱۰۷